Πώς μπορούμε να διαχειριστούμε το μετατραυματικό άγχος

Γράφει για την Υπηρεσία Ψυχολογικής Υποστήριξης ανθρώπων που πλήττονται από την πανδημία  Covid-19

η Ιωάννα Λάζου-Ψυχολόγος

Επιστημονική Επιμέλεια: Γιάννης Χρυσόπουλος, Ψυχολόγος, Msc Επιστημονικός Υπεύθυνος Κέντρου Ημέρας «Άνοδος»

Οι πρώτες μελέτες για τις επιπτώσεις της Covid-19, που διεξήχθησαν στην Κίνα και την Ιταλία, κατέγραψαν υψηλές εκδηλώσεις μετατραυματικού άγχους σε επιζώντες από τον κορωνοϊό που βίωσαν την απειλή του θανάτου, στο υγειονομικό προσωπικό των ΜΕΘ, καθώς και σε υγιή άτομα που έρχονταν σε άμεση επαφή με ασθενείς και αισθάνονταν φόβο εξαιτίας του υψηλού κινδύνου μόλυνσης. Οι ίδιες έρευνες υποδεικνύουν επίσης πως άτομα που βρίσκονταν βρίσκονται σε απομόνωση και λαμβάνουν συνεχείς πληροφορίες σχετικά με την εξέλιξη της πανδημίας, έχουν επίσης υψηλότερες πιθανότητες, από τον υπόλοιπο πληθυσμό, να εκδηλώνουν συμπτώματα μετατραυματικού άγχους.

Τα ευρήματα αυτά δεν δημιουργούν έκπληξη, καθώς είναι γνωστό, πως κατόπιν ενός ψυχικού τραύματος, όπως είναι η άμεση απειλή της ζωής μας ή των γύρω μας, αναμένεται αρκετοί από εμάς να βρεθούμε σε σοκ, να αναπτύξουμε αγχώδη συμπτώματα ή/και να μας συνοδεύουν τις επόμενες μέρες έντονες και δυσάρεστες επαναβιώσεις του γεγονότος. Το μετατραυματικό άγχος είναι κοινό και αναμενόμενο, καθώς οι περισσότεροι άνθρωποι που θα βρεθούν αντιμέτωποι με μία τρομακτική συνθήκη θα εμφανίσουν τουλάχιστον ορισμένα συμπτώματα.

Για τους περισσότερους τα συμπτώματα αυτά θα εξασθενίσουν με την πάροδο του χρόνου και δεν θα δημιουργήσουν περαιτέρω δυσκολίες. Για ορισμένους όμως θα παραμείνουν, σε σημαντικό βαθμό, διαταράσσοντας την καθημερινή λειτουργικότητά τους.

Τι είναι το Μετατραυματικό Άγχος;

Το Μετατραυματικό Άγχος (Post-TraumaticStress–PTS) περιλαμβάνει μια σειρά συμπτωμάτων που μπορεί να εμφανίσουν άτομα που βίωσαν ένα τραυματικό γεγονός, ήταν αυτόπτες μάρτυρες του γεγονότος ή εκτέθηκαν σε τραυματική εμπειρία που συνέβη σε αγαπημένα τους πρόσωπα.

Τέτοια συμπτώματα περιλαμβάνουν:

• Ταχυπαλμία
• Τρέμουλο
• Εφίδρωση
• Αίσθημα φόβου ή ευερεθιστότητα
• Εφιάλτες σχετικούς με το τραυματικό γεγονός
• Αποφυγή καταστάσεων που θυμίζουν το τραυματικό γεγονός ή σε περίπτωση που δεν αποφεύγονται αίσθημα φόβου στις καταστάσεις αυτές

Τα συμπτώματα αυτά συνδέονται με τη φυσιολογική λειτουργία του ανθρωπίνου σώματος, και μπορούν να γίνουν αντιληπτά ως μία αντακλαστική αντίδραση σε καταστάσεις απειλής. Το παρόν συμβαίνει, καθώς ο εγκέφαλος μας σε κατάσταση έντονου στρες, είναι προγραμματισμένος να δώσει εντολή να τεντώσουμε τους μυς μας, να αναπνέουμε γρηγορότερα και να στέλνει στα άκρα μας περισσότερο αίμα.

Καθώς το μετατραυματικό στρες δεν αποτελεί διαταραχή, και θεωρείται μία φυσιολογική αντίδραση του σώματός μας, στη πλειοψηφία των περιπτώσεων δεν απαιτείται κάποια ειδική θεραπεία. Αντίθετα, τα ίδια τα συμπτώματα θα υποχωρήσουν εντός μήνα από το τραυματικό γεγονός. Αν παρ’ όλα αυτά, τα συμπτώματα προκαλούν έντονη δυσφορία, ή δημιουργούν εμπόδια στο να εκτελέσει κάποιος τους καθημερινούς του ρόλους (στη δουλειά, στο σχολείο, στην οικογένειά του), ή συνοδεύονται από προβληματικές συμπεριφορές, όπως καταχρήσεις αλκοόλ ή ουσιών, είναι σημαντικό το άτομο που τα βιώνει να ζητήσει την υποστήριξη ειδικού.

Τι είναι η Διαταραχή Μετατραυματικού Άγχους;

Σε ορισμένους ανθρώπους η επαφή με μία απειλητική κατάσταση για τη ζωή τους, θα οδηγήσει σε έντονη δυσφορία, καθώς θα αναπτυχθεί αυτό που ονομάζεται από τη σύγχρονη ψυχιατρική Διαταραχή Μετατραυματικού Άγχους (Post-traumatic Stress Disorder – PTSD). Η Διαταραχή Μετατραυματικού Άγχους, χρήζει άμεσης αντιμετώπισης και φροντίδας, καθώς συχνά οι επιπτώσεις προκαλούν έντονες δυσκολίες στην καθημερινότητα του ατόμου, και δεν υφίενται μόνες τους.

Τα κύρια συμπτώματα της Διαταραχής είναι:

• Επαναλαμβανόμενες, ακούσιες αναμνήσεις του γεγονότος ή εφιάλτες που προκαλούν έντονη δυσφορία
• Επαναβίωση του τραύματος, αίσθηση δηλαδή πως συμβαίνει ξανά το τραυματικό γεγονός
• Αποφυγή των ερεθισμάτων που σχετίζονται το γεγονός (σκέψεις, συναισθήματα, άνθρωποι, τόποι)
• Έντονη αναστάτωση και σωματικές αντιδράσεις (π.χ. δύσπνοια) από τα ερεθίσματα που θυμίζουν το γεγονός (θόρυβοι, εικόνες, σκέψεις)
• Απώλεια ενδιαφέροντος ή ευχαρίστησης για τις συνήθεις δραστηριότητες
• Απομόνωση
• Ευερεθιστότητα
• Δυσκολίες στον ύπνο
• Δυσκολίες στην συγκέντρωση

Για ποιο λόγο οι περισσότεροι άνθρωποι θα βιώσουν ένα παροδικό μετατραυματικό άγχος, ενώ λίγοι θα αναπτύξουν Μετατραυματική Διαταραχή δεν μας είναι ακόμη γνωστό. Για το λόγο αυτό η έγκαιρη διάγνωση και παρέμβαση είναι σπουδαίας σημασίας.

Πως μπορώ να βοηθήσω τον εαυτό μου εάν εμφανίσω συμπτώματα μετατραυματικού άγχους;

• Προσπάθησε να αναγνωρίσεις και να αποδεχτείς τα αρνητικά συναισθήματα που μπορεί να έχεις. Είναι μια δύσκολή περίοδος της ζωής σου και έχεις κάθε δικαίωμα να αισθάνεσαι έτσι
• Δώσε χρόνο στον εαυτό σου να επουλώσει την τραυματική εμπειρία
• Ζήτα υποστήριξη από τους κοντινούς σου ανθρώπους και συζήτησε για τους φόβους σου
• Προσπάθησε να θυμηθείς πως μπόρεσες να αντιμετωπίσεις αντίστοιχες εμπειρίες στο παρελθόν
• Επανάλαβε τις σκέψεις και προσέγγισε τις αναμνήσεις σου. Με την πάροδο του χρόνου θα γίνουν λιγότερο επώδυνες
• Κάνε δραστηριότητες που σου προσφέρουν ευχαρίστηση
• Διατήρησε μια καθημερινή ρουτίνα
• Διατήρησε μια υγιεινή διατροφή
• Προσπάθησε να κοιμάσαι επαρκώς σε τακτική βάση
• Ξεκουράσου
• Περιόρισε την έκθεση σου στα ΜΜΕ
• Μην κάνεις μεγάλες αλλαγές στη ζωή σου αυτή τη περίοδο
• Απέφυγε τη χρήση αλκοόλ, ουσιών ή λήψη φαρμάκων που δεν σου έχει συστήσει ο γιατρός σου

Πώς μπορώ να βοηθήσω κάποιον που εμφανίζει συμπτώματα μετατραυματικού άγχους;

• Υποστήριξε και άκου προσεκτικά χωρίς να επικρίνεις το άτομο που βίωσε το τραυματικό γεγονός
• Δώσε του χρόνο και συνειδητοποίησε πως ο καθένας χρειάζεται το δικό του προσωπικό χρόνο για να ανακάμψει
• Πρόσφερέ του βοήθεια με τις καθημερινές του υποχρεώσεις
• Προσπάθησε να μην νιώσεις απογοητευμένος και προσβεβλημένος με το θυμό ή τα αρνητικά του συναισθήματα καθώς δεν αφορούν εσένα
• Απέφυγε να τον παρηγορήσεις με φράσεις «τουλάχιστον γλίτωσες τα χειρότερα». Είναι πιο βοηθητικό να του επισημαίνεις ότι λυπάσαι για αυτό που του συνέβη και να τον διαβεβαιώσεις πως θέλεις να τον βοηθήσεις

Ζήτα βοήθεια ειδικού

Σε περίπτωση που εσύ ή το κοντινό σου άτομο δυσκολεύεται να εφαρμόσει τα παραπάνω ή παρά το γεγονός ότι ενώ τα εφαρμόζετε δεν βελτιώνονται μέσα στις επόμενες εβδομάδες από το τραυματικό γεγονός, μη διστάσετε να συμβουλευτείτε έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας. Η ομάδα Ψυχολογικής Υποστήριξης ανθρώπων που πλήττονται από την πανδημία Covid-19, του Κέντρου Ημέρας «Άνοδος», μπορεί να σας κατευθύνει. Επικοινωνήστε μαζί μας.

Οι υπηρεσίες ψυχολογικής υποστήριξης παρέχονται μέσω τηλεφώνου ή διαδικτύου, δωρεάν, ανώνυμα και εμπιστευτικά, στο πλαίσιο προγράμματος του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ευθυμίου, Κ., Μαυροειδή, Α.,Παυλάτου, Ε., & Καλαντζή-Αζίζι, Α. (2009) Πρώτες βοήθειες ψυχικής υγείας. Ένας οδηγός για τις ψυχικές διαταραχές και την αντιμετώπιση τους. Αθήνα: Ινστιτούτο Έρευνας και Θεραπείας της Συμπεριφοράς

Forte, G., Favieri, F., Tambelli, R., &CasagrandeM. (2020). COVID-19 Pandemic in the Italian population: validation of a Post-Traumatic Stress Disorder questionnaire and prevalence of PTSD symptomatology. International Journal of Environmental Research and Public Health, 17, 4151

Sun, L., Sun, Z., Wu, L., Zhu, Z., Zhang, F., et al. (2020). Prevalence and Risk Factors of Acute Posttraumatic Stress Symptoms during the COVID-19 Outbreak in Wuhan, China. MedRxiv

Wang, C., Pan, R., Wan, X., Tan, Y.,Xu, L., et al. (2020). Immediate psychological responses and associated factors during the initial stage of the 2019 coronavirus disease (COVID-19) epidemic among the general population in China. International Journal of Environmental Research and Public Health, 17, 1729

Forte, G.,Favieri, F.,Tambelli, R., & Casagrande, M. (2020). The enemy who sealed the world: Effects quarantine and COVID-19 diffusion on the psychological state of the Italian population. JournalofClinicalMedicine, 9, 1802

Κρίσιμη Ασθένεια, Μονάδα Εντατικής Θεραπείας και Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες (ΔΜΣ), psychologytools