COVID-19 ΚΑΙ ΔΙΠΟΛΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ

Γράφει για την Υπηρεσία Ψυχολογικής Υποστήριξης ανθρώπων που πλήττονται από την πανδημία  Covid-19

η Πουλή Αλίκη-Ψυχολόγος

Επιστημονική Επιμέλεια: Γιάννης Χρυσόπουλος, Ψυχολόγος, Msc

Επιστημονικός Υπεύθυνος Κέντρου Ημέρας «Άνοδος»

Η πανδημία και η πορεία διαχείρισής της φέρνει συνεχείς αλλαγές στην καθημερινότητά μας. Το άνοιγμα και το κλείσιμο της «κοινωνίας», δημιουργεί αστάθεια στη ρουτίνας μας και μας αναγκάζει σε μία συνεχή προσαρμογή σε νέες συνθήκες. Οι αλλαγές αυτές έχουν συχνά επιπτώσεις στη διάθεσή μας και δημιουργούν συναισθηματικές μεταπτώσεις, καθώς η ανθρώπινη διάθεση είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το τι «κάνω μέσα στη μέρα μου».

Οι περισσότεροι, λόγω των παραπάνω, βιώνουν βραχύχρονες μεταπτώσεις διάθεσης έως ότου προσαρμοστούν ξανά. Για ορισμένους όμως οι μεταπτώσεις αυτές μπορούν δυνητικά να πυροδοτήσουν άλλες εντονότερες, καθώς η συναισθηματική ρύθμιση δεν είναι το ίδιο εύκολη για όλους. Η ομάδα των συνανθρώπων μας που είναι πιο επιρρεπής στις διαθεσιακές αυτές αλλαγές, είναι οι πάσχοντες από διαταραχές του διπολικού φάσματος.

Τι συμβαίνει όταν κάποιος έχει διπολική διαταραχή

Η διπολική διαταραχή (παλαιότερα γνωστή ως μανιοκατάθλιψη) είναι μια διαταραχή της διάθεσης που περιλαμβάνει ακραίες μεταβολές διάθεσης από μανία έως κατάθλιψη (ψηλά και χαμηλά). Η «διάθεση» περιγράφεται ως το πώς αισθανόμαστε σε κάποια δεδομένη στιγμή (χαρούμενοι, λυπημένοι, απογοητευμένοι, αισιόδοξοι, κ.λπ.). Επίσης περιγράφεται κι ως «συναισθηματική θερμοκρασία».

Γενικά, οι άνθρωποι αισθάνονται μ’ έναν συγκεκριμένο τρόπο ανάλογα με το τι συμβαίνει στη ζωή τους εκείνη την περίοδο. Ωστόσο, στις διαταραχές της διάθεσης, όταν επικρατούν, η ρύθμιση της διάθεσης αποσυνδέεται από το περιβάλλον κι αυτά που συμβαίνουν, ενώ παράλληλα φαίνεται να βρίσκεται έξω από τον έλεγχο του ατόμου.

Στη διπολική διαταραχή υπάρχει δυσκολία γύρω από τη ρύθμιση της διάθεσης ή της «συναισθηματικής θερμοκρασίας». Οι μηχανισμοί του εγκεφάλου που ρυθμίζουν κανονικά τη διάθεση δεν λειτουργούν πάντα όπως πρέπει.

Φυσικά, μπορεί επίσης να υπάρχουν μεγάλες περίοδοι σταθερότητας στη διάθεση όπως τα άτομα αισθανόντουσαν πριν από την έναρξη της διαταραχής. Κατά τη διάρκεια αυτών των διαστημάτων η «συναισθηματική θερμοκρασία» είναι μέσα στο συνηθισμένο εύρος το οποίο βιώνει ο καθένας. Παρομοίως, η συμπεριφορά του ατόμου μπορεί να επιστρέψει σ’ αυτό που η οικογένεια και οι φίλοι θα αναγνώριζαν ως τον «συνηθισμένο εαυτό τους».

Ωστόσο, η εμπειρία των ατόμων με διπολική διαταραχή είναι διαφορετική. Μερικοί άνθρωποι αντιμετωπίζουν περισσότερο καταθλιπτικά συμπτώματα και επεισόδια, άλλοι περισσότερα μανιακά και άλλοι βιώνουν ταχείες εναλλαγές μεταξύ των δύο πόλων (κατάθλιψης-μανίας). Οι περίοδοι σταθερότητας της διάθεσης ποικίλουν από άνθρωπο σε άνθρωπο. Άλλοι βιώνουν μεγαλύτερα διαστήματα μεταξύ των επεισοδίων και άλλοι μικρότερα και άρα πιο συχνά επεισόδια. Η διάρκεια ενός επεισοδίου μανίας, κατάθλιψης ή μεικτού διαφέρει επίσης από το ένα άτομο στο άλλο, όπως και η σοβαρότητα ενός επεισοδίου.

Σημεία και συμπτώματα επεισοδίων

Οι άνθρωποι που βιώνουν ένα καταθλιπτικό επεισόδιο μπορεί να:

• αισθάνονται πολύ λυπημένοι, «κάτω», άδειοι ανήσυχοι ή απελπισμένοι
• αισθάνονται επιβράδυνση ή ανησυχία
• έχουν δυσκολίες στο να τους πάρει ο ύπνος, ή ξυπνούν πολύ νωρίς ή κοιμούνται πολλές ώρες
• έχουν αυξημένη όρεξη για φαγητό και αύξηση σωματικού βάρους
• μιλούν πολύ αργά, αισθάνονται ότι δεν έχουν τίποτα να πουν, ξεχνούν αρκετά
• δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν και να πάρουν αποφάσεις
• αισθάνονται μη ικανοί να κάνουν ακόμη και απλά πράγματα
• έχουν ελάχιστο ενδιαφέρον για σχεδόν όλες τις δραστηριότητες, μειωμένη ή απουσία σεξουαλικής επιθυμίας ή μια αδυναμία να αισθανθούν ευχαρίστηση
• νιώθουν απελπισμένοι ή άχρηστοι, να σκέφτονται το θάνατο ή την αυτοκτονία

Οι άνθρωποι που βιώνουν ένα μανιακό επεισόδιο μπορεί να:

• αισθάνονται πολύ «ψηλά», «ανεβασμένοι», ενθουσιασμένοι, ή ευερέθιστοι ή ευσυγκίνητοι
• νιώθουν νευρικοί
• έχουν μειωμένη ανάγκη για ύπνο
• έχουν μειωμένη όρεξη για φαγητό ή αίσθημα πείνας
• μιλούν πολύ γρήγορα για πολλά θέματα ταυτόχρονα
• νιώθουν ότι οι σκέψεις τους τρέχουν πολύ γρήγορα
• νομίζουν ότι μπορούν να κάνουν πολλά πράγματα ταυτόχρονα
• κάνουν επικίνδυνα πράγματα που δείχνουν κακή κρίση, όπως να τρώνε και να πίνουν υπερβολικά, να ξοδεύουν ή να δίνουν πολλά χρήματα ή να κάνουν επικίνδυνο σεξ
• αισθάνονται ότι είναι πολύ δυνατοί (άτρωτοι), ταλαντούχοι και σημαντικοί

Πόσο συχνή είναι η Διπολική Διαταραχή;

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, οι διπολικές διαταραχές είναι μία από τις τρεις πρώτες αιτίες νοσηλείας σε άτομα ηλικίας 15-44 ετών.

• Υπολογίζεται ότι περί του 5% του παγκόσμιου πληθυσμού βρίσκεται στο διπολικό φάσμα, ενώ μόλις το 1-2% διαγιγνώσκεται
• Η διπολική διαταραχή είναι μια επαναλαμβανόμενη ασθένεια. Περισσότερο από το 90% των ανθρώπων που βιώνουν ένα μανιακό επεισόδιο θα έχουν κι άλλο επεισόδιο
• Περίπου το 60-70% των μανιακών ή υπομανιακών επεισοδίων συμβαίνουν πριν ή μετά από ένα μείζον καταθλιπτικό επεισόδιο
• Η θεραπεία είναι επιτυχής στις περισσότερες περιπτώσεις. Περίπου το 20-30% των ατόμων που ζουν με διπολική διαταραχή τύπου Ι και το 15% αυτών με διπολική διαταραχή II, παρουσιάζουν σημαντικά συμπτώματα παρά τη συμμόρφωση με τη θεραπεία
• Η μέση ηλικία εμφάνισης της διπολικής διαταραχής είναι τα 20 έτη για άνδρες και γυναίκες, αν και η διαταραχή μπορεί να αναπτυχθεί ανά πάσα στιγμή.

Τι σημαίνουν οι διαφορετικές κατηγορίες διπολικής διαταραχής;

Είναι πιθανό να συναντήσετε διαγνώσεις όπως διπολική Ι, διπολική ΙΙ ή κυκλοθυμία. Άτομα με διπολική διαταραχή τύπου Ι έχουν σοβαρά μανιακά και καταθλιπτικά επεισόδια. Άνθρωποι με διπολική διαταραχή τύπου ΙΙ έχουν σοβαρά καταθλιπτικά επεισόδια παρόμοια με εκείνα που βιώνουν τα άτομα με διπολική τύπου Ι αλλά με λιγότερο σοβαρή μορφή μανίας, η οποία αναφέρεται ως «υπομανία». Τα άτομα με κυκλοθυμία παρουσιάζουν λιγότερο σοβαρές αλλαγές στη διάθεση σε κάθε άκρο σε σχέση με το φάσμα της διαταραχής.

Ο όρος «ταχύς κύκλος», ο οποίος χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια κατάσταση όπου το άτομο βιώνει τέσσερα ή περισσότερα επεισόδια με ανεβασμένη διάθεση  ή επεισόδια κατάθλιψης σε ένα χρόνο. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου οι άνθρωποι μπορεί να κάνουν κύκλο μεταξύ μανίας και κατάθλιψης πολλές φορές σε μια και μόνο ημέρα.

Τι προκαλεί τη διπολική διαταραχή;

Είναι σημαντικό να πούμε ότι οι άνθρωποι δεν μπορούν με κάποιο τρόπο να προκαλέσουν στον εαυτό τους διπολική διαταραχή, επίσης δεν μπορεί να ξεπεραστεί μόνο με τη θέληση τους.

Στην πραγματικότητα, η διπολική διαταραχή δεν φαίνεται να έχει μια απλή αιτία. Υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις που συνδέονται με αλλαγές σε διάφορες ουσίες, οι οποίες ονομάζονται νευροδιαβιβαστές, στον εγκέφαλο, ωστόσο οι ακριβείς μηχανισμοί δεν είναι ακόμη γνωστοί. Η κατάσταση μπορεί να επηρεαστεί από το άγχος και τις πιέσεις της καθημερινής ζωής, ή ένα τραυματικό γεγονός, αλλά είναι πιθανό ότι κάποιοι άνθρωποι έχουν προδιάθεση στο να αναπτύξουν διπολική διαταραχή.

Σε σπάνιες περιπτώσεις η έναρξη της διπολικής διαταραχής ακολουθεί ένα φυσικό τραύμαόπως είναι ο τραυματισμός στο κεφάλι. Δεν υπάρχει κάποια εξέταση που να μπορεί να καθορίσει εάν κάποιος έχει διπολική διαταραχή και αυτό μπορεί να σημαίνει μεγάλη καθυστέρηση στην απόκτηση ακριβούς διάγνωσης.

Διπολική Διαταραχή και COVID-19

• Σιγουρευτείτε ότι βρίσκεστε σε ανοιχτή επικοινωνία με τον θεράποντα γιατρό σας.
• Λαμβάνετε τη φαρμακευτική αγωγή σας όπως ακριβώς σας έχει πει ο γιατρός σας.
• Αν αισθανθείτε απότομη αλλαγή στη διάθεσή σας ή έντονα δυσφορικό συναίσθημα, επικοινωνήστε με τον γιατρό σας.
• Φροντίστε να τρέφεστε και να κοιμάστε καλά.
• Εντάξτε στο καθημερινό σας πρόγραμμα την άσκηση, περπάτημα και ασκήσεις χαλάρωσης.
• Κρατήστε ημερολόγιο διάθεσης είτε συνοπτικό είτε πιο αναλυτικό.
• Επικοινωνείτε με ανθρώπους είναι σημαντικοί για εσάς και μπορείτε να τους μιλάτε ανοιχτά για ό,τι σας συμβαίνει.

Στρατηγικές αυτοδιαχείρισης στη διπολική διαταραχή

• Μείωση δραστηριοτήτων που πυροδοτούν έντονο άγχος
• Ασκήσεις χαλάρωσης
• Διατήρηση τακτικού ύπνου (για τη μανία)
• Σωματική άσκηση και τεχνικές γνωσιακής θεραπείας (για τη κατάθλιψη)
• Ασκήσεις ενσυνειδητότητας στο “εδώ και τώρα”
• Γνωρίζουμε ότι οι κιρκάδιοι ρυθμοί, ειδικά ο κύκλος ύπνου/αφύπνισης, είναι πολύ σημαντικοί για τα άτομα με διπολική διαταραχή.
• Η σταθερότητα προγράμματος του τρόπου ζωής είναι σημαντική στον έλεγχο των συμπτωμάτων τόσο της μανίας όσο και της κατάθλιψης
• Ένα άλλο χρήσιμο εργαλείο είναι η διατήρηση ενός «Ημερολογίου διάθεσης» που μπορεί να παρέχει μια έγκαιρη προειδοποίηση για μια αλλαγή της διάθεσης και μπορεί συμβάλλει επίσης στον εντοπισμό τυχόν επαναλαμβανόμενων μοτίβων στα επεισόδια.

Ζήτα βοήθεια ειδικού

Σε περίπτωση που εσύ ή το κοντινό σου άτομο δυσκολεύεται να εφαρμόσει τα παραπάνω, μη διστάσετε να συμβουλευτείτε έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας. Η ομάδα Ψυχολογικής Υποστήριξης ασθενών Covid-19, συγγενών τους και υποστήριξης υγειονομικού προσωπικού του Κέντρου Ημέρας «Άνοδος», μπορεί να σας κατευθύνει. Επικοινωνήστε μαζί μας.

Οι υπηρεσίες ψυχολογικής υποστήριξης παρέχονται μέσω τηλεφώνου ή διαδικτύου, δωρεάν, ανώνυμα και εμπιστευτικά, στο πλαίσιο προγράμματος του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης.

Βιβλιογραφία

Bipolar – The Facts. (2017, 8). Retrieved from https://www.bipolaruk.org/faqs/bipolar-the-facts

Bipolar –Information for Family and Friends (2019) Retrieved from and-friends

NIMH » Bipolar Disorder. (n.d.). Retrieved March, 2021, from https://www.nimh.nih.gov/health/publications/bipolar-disorder/index.shtml